Hülasa üç ayları ve gecelerini, her bir ayı ve her bir geceyi; Rabbimizle olan kulluk ilişkimizi, Hz Peygamber(sav) ile olan ümmet olma ilişkimizi, Kur'an'a olan iman ve teslimiyetimizi, insanlarla olan kardeşlik, akrabalarla olan yakınlık ilişkilerimizi gözden geçirerek, sadakaları çoğaltarak idrak ve ihya edilebilir. Kulluktaki eksik ve noksanlıkları tamamlayarak, yanlış ve hatalardan vazgeçerek, farz ibadetleri nafile ibadetlerle çoğaltıp ihlâs ve samimiyet çerçevesinde yerine getirmenin gayret ve çabası içerisinde olunabilir.

Kulluk, insanın mükellef olma zamanından başlayıp kendisine takdir edilen ecel gelinceye kadar devam eden bir eylemdir. İnsan, hayat-ömür denen bu süre içerisinde gücü nispetinde, imkânlar ölçüsünde Rabbine karşı kulluk görevini, insanlara karşı sorumluluklarını yerine getirmeye gayret eder. Kulluk ve sorumluluk, içerisinde bulunduğu şartlara ve zamana göre de zaman zaman farklılık arz edebilir.

Rabbimiz Asr suresinde “zaman”a yemin ederek, insanın kayba uğramaması için uyarıda bulunmaktadır. Zamanı en güzel şekilde yaşamaya dikkat çekmektedir. “Asra yemin ederim ki, İnsan gerçekten ziyandadır. Ancak iman edip iyi dünya ve ahiret için yararlı isler yapanlar, birbirlerine hakkı tavsiye edenler ve sabrı tavsiye edenler başkadır.” (Asr, 103/1-3) Hz. Peygamber (sav) de şöyle buyurarak dikkatleri zamanın değer ve kıymetini bilmeye yöneltmektedir. “İki nimet vardır ki insanların çoğu (onları değerlendirme hususunda) aldanmıştır: Sağlık ve boş zaman.” (Buhârî, “Rikâk”, 1)

Allah katında ayların sayısı on ikidir, bunların dürt tanesi haram aylardır. (Receb, Zilkade, Zilhicce ve Muharrem) Rabbimiz, haram aylarda onlara hürmet edilmesini istemekte ve şöyle buyurmaktadır. “Doğrusu Allah’a göre ayların sayısı, Allah’ın gökleri ve yeri yarattığı günkü yazısına uygun olarak on ikidir; bunlardan dördü haram aylardır. İşte doğru olan hesap budur. O aylarda kendinize zulmetmeyin, müşrikler sizinle topyekûn savaştıkları gibi siz de onlarla topyekûn savaşın. Bilin ki Allah buyruklarına karşı gelmekten sakınanlarla beraberdir.” (Tövbe, 9/ 36)

Bazı ayları ve günleri hac ve oruç ibadetlerini yerine getirmek için özellikli kılmıştır. “Hac bilinen aylardadır. Kim o aylarda hacca karar verip niyet ederse, bilsin ki hac sırasında kadına yaklaşmak, günaha sapmak ve tartışıp çekişmek yoktur. Ne hayır işleseniz Allah onu bilir. Azık edinin; kuşkusuz azığın en hayırlısı takvadır. Öyleyse bana saygı duyun, ey akıl sahipleri! ” (Bakara, 2/197) “Belirlenmiş günlerde (hac günleri) Allah’ı zikredin.” (Bakara, 2/203) “O (sayılı günler), doğruyu eğriden ayırma, gidilecek yolu bulma konusunda açıklamalar ve insanlara rehber olarak Kur’an’ın indirildiği ramazan ayıdır. Artık sizden kim bu aya yetişirse onu oruçlu geçirsin.” (Bakara, 2/185) Kadir Gecesini içerisinde gerçekleşen olay sebebiyle, birçok aya ve seneye bedel kılmıştır. “Biz onu (Kur’an’ı) Kadir gecesinde indirdik. Bilir misin nedir Kadir gecesi? Kadir gecesi bin aydan hayırlıdır.” (Kadr, 97/1-3)